به گزارش سراج24،فارس نوشت؛میزگرد «ریشه‌های اجتماعی ـ فکری داعش» شب گذشته (چهارشنبه 27 آبان) با حضور سعید عدالت‌نژاد عضو هیئت علمی دائرة المعارف بزرگ اسلامی و سید عبدالامیر نبوی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در برنامه تلویزیونی زاویه برگزار شد.
در ابتدای این میزگرد که به صورت زنده از شبکه چهارم سیما در حال پخش بود، مالک شجاعی جشوقانی مجری-کارشناس برنامه توضیحاتی پیرامون موضوع بیان کرد.
سپس سیدعبدالامیر نبوی درباره ماهیت و تفکرات داعش گفت: گروهی که امروز تحت عنوان دولت اسلامی عراق و شام فعالیت می‌کنند و هیچ تقیدی هم به عنوان اسلام ندارند، به ظاهر تلاش دارند حقیقت اسلام را با بازگشت به متون مقدس قرآن کریم جلوه‌گر کنند بنابراین خیلی به دنبال فلسفه پردازی نیستند. نگاه این گروه به شدت گزینش گرایانه به متن مقدس و حوادث صدر اسلام، ساده انگارانه و ایدئولوژیک است اینها به هیچ عنوان تفسیر یا نگاه عقل گرایانه و استدلالی را نمی‌پذیرند بلکه براساس دعوی بزرگان این جریان در این یک سال و نیم اخیر فعالیت می‌کنند.
به گفته وی، گروه داعش رحمانی بودن قرآن را نفی نمی‌کنند اما خود را مقید به این می‌دانند که باید همگان تفسیر آنها را بپذیرند وگرنه کافر هستند و چنین چیزی به شیعه و سنی بودن افراد نیز ارتباطی ندارد. داعشی‌ها خود را سربازان خدا، مدافع او و مأمور تغییر جهان به سوی نیکی می‌دانند.
نبوی درباره منابعی که داعش از آن استفاده می‌کند، گفت: در این یک سال و نیم اخیر فعالیت‌هایی برای انتشار برخی جزوات داشتند که همه با ویژگی غیر انتقادی گزینشی همراه است، بنابراین اینها تنها یک مجموعه آیات را کنار هم می‌گذارند و مانیفست مشخصی ندارند چرا که اعتقاد دارند این مسائل درباره مناسک دینی در قرآن و سنت و خلفای راشدین و صحابه نیاز به تفسیر ندارد و آنچه مهم است سه نکته محوری «توحید ـ بدعت ـ تولی و تبری» است. به تعبیر داعش مجاهد اسلام کسی است که برای جهاد آمادگی دارد بنابراین دیگر مناسکی نظیر زیارتگاه‌ها و مزارها برایشان قابل احترام نیست و مظاهر شرک محسوب می‌شود.
*ریشه‌های داعش
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی وزارت علوم، داعش را یک بیماری خاورمیانه‌ای ناشی از فقر فرهنگی و اقتصادی به دلیل وجود حکومت‌های اقتدارگرا به ویژه در منطقه عربی، ناکامی ایدئولوژی‌هایی نظیر غربگرایی و ناسیونالیست به شمار آورد.
وی گفت: اینها نسل جدید اسلام‌گرایی رادیکال هستند نه آغازگر آن، چرا که ما پیشتر با القاعده مواجه بودیم بنابراین تکفیری‌ها واکنش مدرن به تحولات منطقه عربی هستند که البته پاسخ مناسبی در هیچ حوزه نگرفته‌اند.
این پژوهشگر در ادامه افزود: پس از فروپاشی عثمانی سه پاسخ غرب گرایانه، اسلام گرایانه و ملی گرایانه برای حل مشکل عقب ماندگی داده شد که متأسفانه طی یک قرن اخیر حکومت‌های اقتدارگرای منطقه به دنبال نسخه غرب گرایی نتوانستند دستاوردهای قابل قبولی ارائه دهند بنابراین اتفاقات زیادی در لیبی، مصر، عراق و ... مشاهده شد که این صرفاً یک واکنش اسلام گرایانه نیست بلکه واکنشی هویت جویانه نسبت به مسائل و بحران‌ها در طول یک قرن و اندی است که دور باطلی را به وجود آورده است.
نبوی همچنین اظهار داشت: کسانی که به دنبال شوکت عربی و اسلامی هستند به این دلیل که نسخه‌های پیشین ناتوان بود و دستاوردهای درستی به دست نیامد، با این واکنش‌ها که صرفاً هم اسلامی نیست بلکه هویت‌جویانه به دنبال به دست آوردن شکوه و عظمت گذشته است، روبه رو شدند. بسیاری از این نسخه‌ها نظیر حزب بعث در طول زمان ناکام ماند بنابراین پیوستن افراد به پدیده‌های نظیر داعش و القاعده یا سایر گروه‌های تروریستی ذیل نام دین به اعتقاد من بیش از آنکه ریشه مذهبی ـ دینی داشته باشد، ریشه فرهنگی ـ اجتماعی از بافتی نامناسب و بحران دیده در منطقه دارد.
*فقدان هویت در داعش
در ادامه این بحث سعید عدالت‌نژاد در تعریف نوع نگاه خود به داعش گفت: نگاه داعش به منابع اسلامی غیر انتقادی است، اینها بدون در نظر گرفتن بافت و زمینه آیات قرآن و احادیث و توجه به گزارش‌های تاریخی از سه قرن اول اسلامی، بسیاری مباحث را الگوی عمل خود قرار دادند. فرق جهان اسلام با گروهی به نام داعش این است که نگاه اینها غیر انتقادی با اجتهادی ساده و احکام سریع است، علتش هم به فقدان هویت آنها باز می‌گردد و هدفشان این است که هویتشان را زنده کنند بنابراین با احساسات جوانان بازی می‌کنند.
وی با اشاره به حوادث اخیری که داعش در پاریس به راه انداخت گفت: داعش نام فعالیت‌های انتحاری خود در حوادث اخیر پاریس را «غزوه مبارکه» نامید که البته به اشتباه در برخی رسانهها «غزه» نامیده شد، اینها به دلیل برخی مشابهت‌ها از این واژگان استفاده و در خشونت‌هایشان از آیات قرآن به صورت غیر انتقادی استفاده می‌کنند.
این پژوهشگر تأکید کرد: داعشی‌ها تابع هیچ مذهبی نیستند منتها بیشتر به حنبلی‌ها نزدیکند، البته ابن تیمیه برایشان خیلی مهم است اما نکته جاهلیت مدرن اینها در دوره معاصر است چرا که معتقدند تمام سران کشورهای اسلامی به این دلیل که از اسلام تبعیت نمی‌کنند نجس هستند، بنابراین مخالفت اولیه‌شان با رهبران جوامع اسلامی است، «سید قطب» این واژگان را ایجاد و «رشید رضا» هم در پروراندن این اندیشه مؤثر بود.
*پیش‌بینی می‌شود شمال آفریقا در خطر نفوذ داعش باشد
عدالت نژاد درباره ریشه‌های ایجاد تفکر داعشی گفت: باید به امپراتوری عثمانی در سال 1922 باز گردیم از جنگ جهانی دوم عثمانی‌ها هم پیمان آلمان‌ها بودند زمانی که متفقین وارد عمل شدند و آلمان‌ها را سر جای خود نشاندند، عثمانی را هم از بین بردند و فلسطین، اردن، سوریه، عراق و لبنان تجزیه شد. این تبدیل امپراتوری عثمانی به کشورهای کوچک احساس سرخوردگی برای جوانان برخی مناطق مثل مصر ایجاد کرد که هویت اسلامی به خطر افتاده است و دیگر چیزی به نام خلافت نیست، بنابراین آرزوی بسیاری گروه‌هایی نظیر بوکوحرام و الشباب همین احیای این خلافت بود.
وی در ادامه افزود: داعش هم همین کار را می‌خواهد بکند، منتها استراتژی‌اش متفاوت است بنده تصور می‌کنم این بیماری خاورمیانه با این تحولات به اروپا سرایت کرده است و احتمال قوی سریع منطقه شمال آفریقا نظیر لیبی، الجزایر و ... را می‌گیرد و البته موافق هم هستم که خاورمیانه مستعد این رفتارها است.
عدالت نژاد درباره واکنش‌های هویت جویانه داعش و استفاده از ابزارهای اسلامی به شکل پان عربیسم گفت: البته استفاده از این شکل ابزار هر روز کمتر می‌شود چرا که نسخه برای همه جهان پیچیده شده و اینها برای جذب جوانان آلمانی، دانمارکی، هلندی و ... ابزارشان باید به روز باشد. هر جامعه برای اینکه همه حقوق را به خودی‌ها بدهد کینه را در دل و قلب سایرین جا می‌دهد، دموکراسی زورکی در کشوهایی نظیر عراق تنها یک سرافکندگی برای مردم آن کشور است و درس کینه را به همگان می‌دهد.
*علل جذب جوانان اروپایی به داعش چیست
در بخش دیگری از بحث نبوی درباره شرایط اقتصادی و علل جوانان اروپایی به داعش گفت: اروپا چند سالی است ک دچار بحران اقتصادی شده و از آن مهمتر هویت اروپایی دچار مشکل است، عموم کسانی از آلمان و انگلستان و فرانسه به داعش می‌پیوندند مسلمان زادگانی هستند که در هویت اروپایی ادغام نشدند و دچار یک حس تحقیر و آسیب‌دیدگی هستند و تلاش دارند به آرمان شهر مورد نظر داعش برسند و در این جنگ آخرالزمانی به تعبیر خودشان به مشیت خدا برای تحقق آرمان شهر کمک کنند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا همه جذب شدگان به داعش مشکل اعتقادی و اجتماعی دارند، گفت: خیر، ما در مصر و عراق نمونه‌هایی می‌بینیم که بخاطر بحران معیشت جذب داعش شدند، با این حال از همه این مسائل مهمتر بافت فرهنگی و اجتماعی است که تأثیرگذار در این عوامل می‌شود.
نبوی با اشاره به اینکه همه کسانی به داعش می‌پیوندند یک دست نیستند و حتی خنده‌دار این است که عده‌ای به خاطر مفهوم مبتذل جهاد نکاح ذیل نام اسلام یا سودای بازگشت حزب بعث با نگاه اسلامی به داعش می‌پیوندند، اظهار داشت: امروز بیشتر عملیات‌های انتحاری داعش توسط جدیدالاسلام‌های آسیای مرکزی و قفقاز صورت می‌گیرد، یعنی اروپایی‌تبارها آمادگی بیشتری برای فداکاری دارند این نشان می‌دهد آنها بحث را برای تحقق آرمان شهر جدی‌تر گرفته‌اند درحالیکه بدنه عربی داعش خواسته‌های متنوع تری دارند.
*داعش خود را در تاریخ و اسطوره نگاه می‌دارد نه در جامعه
همچنین عدالت نژاد درباره پدیده اجتماعی خودکشی در داعش گفت: اعضای این گروه حاضر هستند خود را بکشند بنابراین نمی‌توانیم بگوییم کسانی جذب گروه می‌شوند که از زندگی مکانیکی اروپایی خسته شده و صرفا برای تخلیه هیجان عضو گروه می‌شوند چرا که اینها خود را می‌کشند و این شوخی نیست! علتش تنها می‌تواند اعتقادات جاذبی باشد که به اینها القا می‌شود، چرا که داعش خود را در تاریخ و اسطوره نگه می‌دارد نه در جامعه.
وی در ادامه افزود: اینها اسم نشریه‌شان را نیز «دابق» گذاشتند دابق نام شهری در 35 کیلومتری حلب است که در اسطوره‌های ما مشابه این نام در آخرالزمان است، بدین شرح که بین مسلمانان و رومیان یا مسیحیان جنگی در همین منطقه دابق در می‌گیرد و پیش‌بینی کشته شدن مسلمانان زیادی می‌رود و در آخر ظهور علائم آخرالزمان و مسائل دیگر رخ می‌دهد.
عدالت نژاد در پایان گفت: بنده حرکت سلفی داعش را بیداری اسلامی نمی‌دانم بلکه این حرکتی تروریستی است به خصوص ما به عنوان ایرانی مسلمان شیعه و سنی که نوعی عقلانیت انتقادی به منابع داریم وقتش است که ابراز کنیم اسلاممان عقل‌گرایانه است مراقب این ظرفیت فعال باشیم و در ادبیات و گفتارمان، فرقه‌ای با این مباحث برخورد نکنیم.
